Eén lichaam. Twee klokken.
Ons lichaam heeft twee klokken. Eén klok volgt de zon en staat algemeen bekend als het 'circadiaan ritme'. De andere klok volgt bepaalde zenuwcellen in de hersenen die de 'nucleus suprachiasmaticus' – oftewel de slaap/waak-homeostase – wordt genoemd.
Tijd om naar bed te gaan
Als we lange tijd wakker zijn geweest, vertelt de slaap/waak-homeostase ons dat de 'behoefte aan slaap' toeneemt en dat we beter kunnen gaan slapen. Dit regelsysteem helpt ons ook om gedurende de nacht voldoende te slapen om het aantal uren dat we wakker waren te compenseren.
Er is echter één nadeel
Als slaap/waak-homeostase onze enige klok zou zijn, zouden we altijd volledig uitgerust, opgeknapt en alert uit een gezonde slaap ontwaken. Maar naarmate de dag vordert, zouden we steeds vermoeider raken, als een batterij die langzaam leegloopt. Maar, zoals u weet, is dat niet wat er gebeurt. Ons energieniveau varieert gedurende de dag, en dat komt door de tegenwerkende kracht van onze andere klok, die ook wel het 'circadiaan ritme' wordt genoemd.
Zo oud als de zon
Het circadiaan ritme is een 24-uurscyclus die invloed heeft op organismen zoals mensen, fruitvliegen en schimmels. Het circadiaan ritme daalt en stijgt op verschillende momenten van de dag. Bij volwassen mensen is de slaapdrang het sterkst tussen 2 en 4 uur 's nachts, en 's middags tussen 1 en 3 uur, alhoewel dit varieert naargelang u een 'ochtendmens' of een 'nachtbraker' bent. De vermoeidheid die we tijdens deze circadiaanse 'dips' ervaren, zal minder intens zijn als we genoeg hebben geslapen, en heviger als we een slaaptekort hebben. Het circadiaan ritme zorgt er ook voor dat we op bepaalde momenten van de dag alerter zijn, zelfs als we al uren wakker zijn en onze slaap/waak-homeostase ons vertelt dat we slaperig zijn.
De strijd tussen de klokken
Deze twee systemen zijn normaal gesproken in balans. Maar omdat ze onafhankelijk van elkaar functioneren, kunnen ze 'uit fase' raken. Circadiaanse verstoringen, bijvoorbeeld een jetlag, verstoren onze natuurlijke slaappatronen, omdat de verschuiving in tijd en lichtsignalen het lichaam via de hersenen dwingt zijn normale patroon te veranderen en zich aan te passen. Maar deze symptomen kunnen ook in het dagelijks leven voorkomen, wanneer het circadiaan ritme is verstoord doordat we lange of onregelmatige uren maken. Daarom is het zo belangrijk om een regelmatig slaapschema aan te houden – zodat onze twee klokken altijd gelijk staan.
De invloed van licht op onze hersenen
De slaap/waak-homeostase (SNC) wordt ook beïnvloed door licht en duisternis. De SCN bevindt zich vlak boven de oogzenuwen. 's Ochtends gaat het licht via de oogzenuwen naar de SCN en krijgt onze interne klok het signaal dat het tijd is om op te staan. De SCN stuurt signalen naar andere delen van de hersenen die de hormonen, de lichaamstemperatuur en andere functies regelen die mede kunnen bepalen of we ons slaperig of juist wakker voelen. Wanneer er minder licht is, bijvoorbeeld na zonsondergang, zorgt de SCN ervoor dat de hersenen meer melatonine aanmaken: een hormoon dat je slaperig maakt. Daarom kunnen we juist wakker worden als we 's avonds in bed een Kindle, iPad of tablet lezen, terwijl het lezen van een papieren boek over het algemeen sneller tot vermoeidheid leidt.
